حمل و نقل در شهرها این روز‌ها نسبت به گذشته تغییرات زیادی کرده و ظهور شرکت‌های خصوصی مانند اوبر در واقع انقلابی را در حمل و نقل شهری ایجاد کرده است که بخش‌های دولتی در طول سال‌ها و دهه‌ها فعالیت نتوانسته انجام دهد. در اینجا صحبت از حجم نقل و انتقالات نیست بلکه پای رشد و پیشرفت در میان است و فراهم کردن بسترهای لازم برای ارائه خدمات راحت به مسافران موضوعی است که اهمیت دارد.
از تاسیس شرکت اوبر 7 سال می‌گذرد و این در حالی است که گفته می‌شود به اندازه 70 سال در حمل و نقل درون‌شهری تحول ایجاد کرده است و با کمک فناوری‌های موجود و ترکیب آنها توانسته روش نوینی از حمل و نقل را ارائه دهد. در حال حاضر اکثر افراد از تلفن همراهی که دسترسی به اینترنت دارد استفاده می‌کنند و این شرکت تاکسیرانی با داشتن شبکه گسترده‌ای از راننده‌های مجهز به سامانه‌های موقعیت‌یاب سرویس‌دهی سریع را ممکن ساخته‌اند و تنها چند لحظه پس از درخواست خودرو، خودرویی در مقابل شما متوقف می‌شود که این موضوع سیستم‌های سنتی تاکسیرانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شرکت‌های مشابه زیادی مانند اوبر در دنیا فعال هستند و با ارائه روشی مشابه به حمل و نقل درون‌شهری کمک می‌کنند. خلاقیت‌ها و امکاناتی که این شرکت‌های تاکسیرانی فراهم کرده‌اند معادلات قبلی را تغییر داده است و این نشان از درک صحیح فناوری‌ها و استفاده درست از آنها را دارد. وقتی گفته می‌شود این شرکت‌های مبتنی بر فناوری نسبت به شرکت‌های دولتی حمل و نقل را متحول کرده‌اند به معنای داشتن سهم بیشتر در حمل و نقل نیست بلکه همان‌طور که گفته شد نحوه و سرعت و شکل کار است که کاربرپسند‌تر و راحت‌تر شده است. برای مقایسه این تحولات به 7 سال پیش بازمی‌گردیم و انتظار‌های بی‌پایان برای رسیدن یک خودروی تاکسی یا اتوبوس اولین چیزی است که ممکن است به ذهن شما خطور کند. در این سیستم راننده در کمترین زمان ممکن به سمت شما حرکت می‌کند و با استفاده از اطلاعات ترافیکی که در اختیار دارد کوتاه‌ترین و سریع‌ترین راه رسیدن به مقصد را انتخاب می‌کند. در مسیریابی‌های جدید علاوه بر بعد مسافت حجم و سرعت ترافیک هم در نظر گرفته می‌شود و راننده بر اساس این مولفه‌ها ممکن است مسیری طولانی‌تری را ولی در مدت زمان کمتر برای رسیدن به مقصد انتخاب کند. درخواست‌ها، نیازها و موقعیت‌ها در این سیستم همگی واقعی هستند و افراد می‌توانند بدون داشتن پول نقد هزینه سفر را آنلاین پرداخت کنند. مجموعه این امکانات که اوبر تدارک دیده است در نهایت باعث می‌شود کاربران راحتی بیشتری داشته باشند و اینکه شما بدانید تاکسی مورد نظر چقدر با شما فاصله دارد و می‌توانید آن را رصد کرده و استفاده کنید موضوع جذابی است که اوبر فراهم کرده است. این سرویس با وجود فراهم بودن بسترهای فناوری در رابطه با سامانه‌های اتوبوسرانی در حال حاضر فعال نشده است و اگر افراد بدانند اتوبوسی که قصد سوارشدنش را دارند چقدر با آنها فاصله دارد می‌توانند سفر درون‌شهری خود را برنامه‌ریزی و مدیریت کنند. اوبر به‌اندازه‌ای پیشرفت کرده است که کمتر فردی در دنیا و شهرهای بزرگش وجود دارد که نام این شرکت را نشنیده باشد یا از آن استفاده نکرده باشد. هزینه نهایی استفاده از خدمات اوبر کمی بیشتر از بلیت اتوبوس است و از این جهت برای بسیاری از افراد استفاده از این سامانه بسیار مقرون به صرفه است و طرح‌های مشابهی هم برای اتوبوس‌ها پیدا شده است تا مانند اوبر افراد بتوانند با استفاده از تلفن همراه خود سرویس مورد نیاز را دریافت کنند. در مقایسه با سیستم‌های حمل و نقل دولتی که توسط آیین‌نامه‌های متعددی حمایت می‌شوند و یارانه به آنها تعلق می‌گیرد و این سیستم‌ها در کنار تمام حمایت‌هایی که می‌شوند نتوانسته‌اند همگام با فناوری رشد کنند و پاسخگوی نیاز زندگی امروزی باشند. در سال 1940 برای اولین بار تعداد افرادی که از اتوبوس استفاده می‌کردند از حمل و نقل ریلی پیشی گرفت و در سال 1946 سیستم حمل و نقل شهری جایگاه خود را پیدا کرد و پس از جنگ جهانی دوم مالکیت خودروهای شخصی افزایش پیدا کرد و باعث شد شرکت‌های حمل و نقل خصوصی به‌وجود بیایند. در طول این 7 سال در بخش حمل و نقل عمومی و اجتماعی تحولی صورت نگرفته است و این سیستم‌ها از مشکلات عدیده‌ای رنج می‌برند که می‌توان به عدم توجه به مناطق پرجمعیت در تعریف خطوط این اتوبوس‌ها اشاره کرد که باعث می‌شود اتوبوس‌ها همواره با ظرفیت خالی خود حرکت کنند که این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که این سیستم‌های حمل و نقل میلیون‌ها دلار هزینه داشته‌اند و باید با بالاترین سطح خود خدمت‌رسانی کنند. در چنین مسیرهایی استفاده از خودروهایی مانند ون از نظر اقتصادی معقول به نظر می‌رسد؛ مخصوصا ون‌هایی که به آخرین فناوری‌های مربوط به ارسال موقعیت به سایر مسافران مجهز هستند می‌توانند کمک کنند که حمل و نقل عمومی اقتصادی‌تر و راحت‌تر در اختیار افراد قرار بگیرد. کاهش زمان انتظار از مهم‌ترین مزیت‌هایی است که اوبر به کاربرانش می‌دهد و برای این سرویس انتظار 15 دقیقه‌ای برای دریافت خودرو فاجعه به‌حساب می‌آید.
تصور کنید می‌خواهید یک خانه بخرید. باید یک مشاور املاک (real-estate agent) پیدا کنید تا شما را کوچه به کوچه بگرداند و خانه‌ها را نشان‌تان بدهد. این واقعا یک روش مربوط به قرن قبل است. روش این قرن این گونه است که در اینترنت در بین آدرس‌ها و قیمت‌ها جست‌وجو کنید و بعد یک تور تصویری از املاک را هم ببینید، اما زمانی که انتخاب خود را انجام دادید باز هم باید به روش دوران پدربزرگ خود بازگردید. یعنی اسناد مالی و مدارک خود را برگ برگ جمع‌آوری کرده، آنها را به یک متصدی وام در بانک ارائه دهید و سپس صبر کنید تا او یک وقت را برای مراجعه مشخص کند و آن روز هم فهرستی از گزینه‌های گیج‌کننده را پیش روی شما بگذارد. در بهترین حالت چند هفته کار شما طول می‌کشد تا به سرانجام برسد.
حالا تصور کنید به جای همه اینها اپلیکیشنی وجود داشته باشد که با دانستن شغل، سطح درآمد، کلاسه سابقه مالی شما، تحصیلات و دیگر مولفه‌های لازم می‌تواند در چند ثانیه شما را اعتبارسنجی کند و آن را به خودتان و دیگران که می‌تواند یک بانک باشد، ارائه دهد. به این ترتیب دیگر نیاز نیست برای آن مذاکره کنید. این اعتبارسنجی هم از جای عجیب و غریبی نمی‌آید. همین حالا اوبر در حال اجرای مدل ساده‌ای از آن است. رانندگان از سوی مسافران اعتبارسنجی می‌شوند و مسافران را رانندگان اعتبارسنجی می‌کنند. به این ترتیب رفتار هر دو طرف در داخل تاکسی چیزی نیست که همان‌جا تمام شود، بلکه می‌تواند برایشان اعتبار بیاورد یا از اعتبار آنها کم کند. چنین اپلیکیشنی برای اعتبارسنجی بانکی افراد هنوز وجود ندارد و بانک‌ها از روش‌های سنتی خود برای آن استفاده می‌کنند؛ اما قطعا در 10 یا 20 سال آینده چنین چیزی به وجود خواهد آمد؛ چراکه ما در آستانه یک اوبریزاسیون مالی (Uberization of finance) قرار داریم که فرصت‌های جدید و طیف جدیدی از خدمات را ایجاد می‌کند.
مهم‌ترین دستاورد اوبر برای دیگر بخش‌های اقتصادی این است که می‌توان با استفاده از فناوری واسطه‌ها حذف کرد. جهان مالی (financial world) یکی از پرواسطه‌ترین صنایع در این سیاره است و این دقیقا همان چیزی است که باید تغییر کند. این چیزی است که از طریق اوبریزاسیون و استفاده از حجم وسیعی از داده‌ها امکان‌پذیر است. فناوری یکی از منابع این تغییر است؛ اما قوانین نیز نیاز به تغییر دارند. در صورتی که همه چیز فراهم شود یک انفجار در زمینه اعطای وام خواهیم داشت. در این روش می‌تواند استخری از وام‌دهندگان کوچک نیز ایجاد شود که سرمایه آنها از سوی بانک‌های بزرگ پشتیبانی می‌شود و با سرعت بیشتری از روند سپرده‌گذاری کنونی می‌توانند پولی را که به آن نیاز ندارند، در قالب وام در اختیار دیگران بگذارند.
به هر حال اپلیکیشن اوبر کسب‌و‌کار خود را با ماشین‌ها و در وادی حمل‌و‌نقل دنبال می‌کند. فعلا هم هیچ برنامه‌ای برای ورود به دیگر بخش‌های اقتصادی اعلام نکرده است. اما این اپلیکیشن جدای از کاری که در صنعت حمل‌و‌نقل کرد، یک حقیقت پنهان را در دل اقتصاد نمایان کرد. حقیقتی که اقتصاددانان از دیرباز آن را می‌دانستند؛ اما اوبر موجب شد تا عموم مردم نیز با آن و از آن مهم‌تر با سازوکار آن آشنا شوند و بگویند : درسته این مدل کار می‌کند!
مدلی از کسب‌و‌کار که اوبر برمبنای آن کار می‌کند اقتصاد اشتراکی یا sharing economy است. البته تفاوت اقتصاد اشتراکی با اقتصاد مرام اشتراکی تفاوتی مانند بانک پول با بانک خون است! در این مدل مالکیت یک نفر یا یک شرکت بر کالا یا خدمت به اشتراک گذاشته شده کاملا مشخص و محترم است.
مفهوم اقتصاد اشتراکی از اوایل قرن بیست و یکم در ادبیات اقتصادی رایج شد. بخشی از رواج آن مدیون توسعه فناوری و به وجود آمدن ابزارهایی بود که می‌توانستند در این مدل مورد استفاده قرار بگیرند یا زمینه توسعه آن را فراهم کنند. دنیای دیجیتال و اینترنت یکی از اصلی‌ترین این ابزارها بود. پیش از این مدل‌های اقتصاد مشارکتی را در قالب‌های گوناگون استفاده کرده بود. قالب‌هایی مانند جمع‌آوری سرمایه، اشتراک گذاری زمین‌های کشاورزی به‌صورت اجاره و اجاره خودروها نمونه‌هایی از این دست به حساب می‌آیند. اما در اکثر این مدل‌ها طرفین اشتراک دو یا معدود بودند، اما اکنون اقتصاد اشتراکی به‌دنبال درگیر کردن طرفین بیشتر در استفاده از کالاها و خدماتی است که نیازهای یک نفر را در مدت کوتاهی برطرف کرده و در زمان زیادی بلا استفاده باقی می‌مانند.
اپلیکیشن اوبر در دو بخش اجاره خودرو و تاکسی فعالیت می‌کند که البته بخش تاکسی آن برای جهان شناخته‌شده‌تر و رسانه‌ای‌تر است. این اپلیکیشن در حال ایجاد بستری است که به جای آنکه خودروها از یک شرکت اجاره شوند، افراد از یکدیگر خودروها را اجاره کنند. قابلیت‌هایی مانند موقعیت یاب جهانی –GPS- و اینترنت به راحتی این امکان را فراهم می‌آورند که مالک اصلی یک خودرو بتواند آن را در هر زمان ردیابی کند و از محل آن آگاه شود. همچنین نرم‌افزارها این امکان را فراهم می‌آورند تا هر یک از اجاره‌کنندگان یک خودرو برحسب میزان مسافتی که طی کرده‌اند هزینه استهلاک خودرو را پرداخت کنند. به این ترتیب یکی از اصلی‌ترین مشکلات در بخش اجاره خودرو برطرف می‌شود.
اوبر به خوبی نشان داد که می‌توان با الگوریتم‌های ساده، مدل جدید و جدی از کسب‌و‌کار را ارائه داد و دیگران را در منافع آن شریک کرد. این مورد از سوی مجله فوربس به‌عنوان یکی از محرک‌های رشد اقتصاد اشتراکی مطرح شده است. این محرک بالا بودن سود حاصل از اقتصاد اشتراکی و توزیع آن بین افراد بیشتر است. اقتصاد اشتراکی از دیرباز وجود داشته؛ اما توسعه فناوری موجب شده تا دامنه آن توسعه یابد و به یک روش جدی در کسب‌و‌کار تبدیل شود.
در ایران نیز سرویس های اشتراک خودرو با شباهت به سرویس Uber در حال فعالیت هستند که به تازگی یکی از آنان با نام Snapp با سرمایه گذاری گسترده در فکر تسخیر این بازار بکر و ناب در شهرهای بزرگ و به خصوص تهران است.
